Başkent: Belgrad
GSYİH: 92.549.000 $
Kişi Başı GSYİH: 14.174 $
Büyüme Oranı: % 3,5
Nüfus: 6.530.000
Yüzölçümü: 77.474 km²
Sırbistan, Avrupa’nın Güney Doğusunda, Balkan Yarımadası’nın orta kesiminde bulunmakta, Avrupa ile Asya’yı birbirine bağlayan Pan Avrupa Koridorunda yer almaktadır. Ülkenin Kuzeyinde Macaristan, batısında Hırvatistan ve Bosna Hersek, güneyinde K. Makedonya ve Kosova, doğusunda Romanya ve Bulgaristan bulunur. Karadağ’ın ayrılmasından sonra Sırbistan’ın deniz çıkış noktası kalmamıştır.
Doğal Kaynaklar
Sırbistan doğal enerji kaynakları bakımından zengin bir ülke değildir. Ülke ihtiyacının ancak %25’i yerel kaynaklardan sağlanmaktadır. Ülkenin kömür rezervlerinin gelecek 50 yılda, petrol ve gaz rezervlerinin ise 20 yıl içerisinde tükeneceği ifade edilmektedir. Hidroelektrik üretimi önemli bir enerji kaynağı olup, gelecek yıllarda daha da artırılması hedeflenmektedir. Madenler, Sırbistan endüstrisi ve ekonomisinin temel taşını oluşturmaktadır. Ülkede petrol, doğalgaz, kömür, demir, bakır, çinko, antimon, krom, altın, gümüş, magnezyum, pirit, kireç, mermer ve tuz çıkarılmaktadır.
Genel Ekonomik Göstergeler
Sırp ekonomisi temel olarak yabancı sermaye destekli imalat sektörüne ve ihracata dayanmaktadır. Dünyadaki finansal kriz, uzun vadede ülkenin kalkınması için ihtiyaç duyulan yapısal ekonomik reformları sekteye uğratmışsa da Sırbistan bu olumsuzlukları yavaş da olsa gidermeye çalışmaktadır. Sırbistan sahip olduğu yaklaşık 7 milyonluk nüfus ile orta ölçekli bir pazar olarak tanımlanabilir. Ülke pazar büyüklüğü açısından Güneydoğu Avrupa’da Romanya ve Bulgaristan’ın arkasından 3. sırada yer almaktadır.
Sırbistan ekonomisinin en önemli konuları; yüksek işsizlik oranı ve yeni iş alanları yaratılması, enflasyon, yüksek kamu harcamaları, gittikçe büyüyen kamu borçlanmaları, artan kamu ve özel dış borçlar, yeni yabancı yatırımların çekilmesi ve yeniden IMF programının yürütmeye konulmasıdır. Sırbistan ekonomisini çekici kılan unsurlar arasında, ülkenin stratejik konumu, göreceli ucuz ve kalifiye olan bir işgücüne sahip olması, AB, Rusya, Türkiye ve CEFTA Ülkeleri ile yapılan Serbest Ticaret Anlaşmaları ve yabancı yatırımlara uygulanan oldukça cömert teşvik paketleri sıralanabilir. Sırbistan esnek döviz kuru politikası uygulamakta, bu durum ülkenin rekabet gücüne olumlu yönde yansımaktadır.
Sırbistan’ın ekonomik yapısı, gelişmiş ekonomilerde olduğu gibi, tarım ve sanayiden hizmetler sektörüne doğru kaymaya devam etmektedir. Çoğunluğu ülkenin kuzey kısmındaki Voyvadina bölgesinde yerleşik olan geniş tarım sektörü ülke ekonomisindeki yerini hala önemle korumaktadır. 2020 yılı verilerine göre ülkenin GSYİH'sı içinde tarım sektörünün payı %6, sanayinin %25 ve hizmetler sektörünün %52’dir. Sırbistan, kimya, tekstil, otomobil üretimi, mobilya ve gıda işleme gibi sektörler başta olmak üzere güçlü bir sanayi potansiyeline sahiptir. Ülkede başta turizm olmak üzere hizmetler sektörü GSYİH’nın yarısından fazlasını oluşturmaktadır. Sırbistan ihracatı artırmak ve temel altyapı yatırımlarını güçlendirebilmek için 2010 yılında yeni bir uzun dönem ekonomik büyüme planını yürürlüğe koymuştur. Bu program uygulandığından beri Sırbistan’ın ihracatında gözle görülür bir artış kaydedilmiştir.
Dış Ticaret
Net bir ithalatçı ülke olan Sırbistan, dış ticaretinin büyük kısmını AB ve çevresindeki Balkan ülkelerine gerçekleştirmektedir. İthalatın gerçekleştirildiği önemli ülkeler arasında ise Almanya, İtalya, Rusya Federasyonu, Çin ve Macaristan gelmektedir.
2024 yılında Sırbistan’ın ihracatında başlıca ürün grupları: elektrikli makina ve cihazlar; makinalar, mekanik cihazlar ve aletler; bakır ve bakırdan eşya; kauçuk ve kauçuktan eşya; metal cevherleri, cüruf ve kül; plastikler ve mamulleri; mineral yakıtlar, yağlar; motorlu kara taşıtları; mobilyalar, aydınlatma cihazları, prefabrik yapılar ve meyveler ile sert kabuklu meyveler olmuştur.
Aynı yıl ülkenin ithalatında başlıca ürün grupları ise: Mineral yakıtlar, yağlar; Elektrikli makina ve cihazlar; Makinalar, mekanik cihazlar ve aletler; Plastikler ve mamulleri; Motorlu kara taşıtları; Eczacılık ürünleri; Demir veya çelikten eşya; Alüminyum ve alüminyumdan eşya; Demir ve çelik ile Kağıt ve karton ve bunlardan eşya olarak kaydedilmiştir.
Sektörlerin Analizi
Sırbistan’da iklim ve coğrafi koşulların elverişli olması ürün çeşitliliğini arttırmış ve tarımsal üretimin ülke ekonomisinde önemli bir yere sahip olmasını sağlamıştır. Ülkenin yaklaşık 5,2 milyon hektarlık tarımsal arazisinin yaklaşık %65’i (3,4 milyon hektar) ekilebilir durumdadır. Tarım sektörünün yoğunlaştığı bölge ülkenin kuzeyinde yer alan Vojvodina bölgesidir. Bağcılık, sofralık üzüm ve şaraplık üzüm üretimi ise tüm ülkeye yayılmıştır. Ahududu üretimi ise Arilje bölgesinde yoğunlaşmaktadır. Sırbistan’da önemli ölçüde mısır, buğday, şeker pancarı, ayçiçeği, patates, arpa, soya, biber ve lahana üretimi ile erik, elma, üzüm, böğürtlen, yaban mersini, ahududu gibi kırmızı orman meyveleri yetiştiriciliği yapılmaktadır. Yıllık 94.026 ton ahududu üretimiyle Sırbistan Avrupa’nın en büyük ahududu üreticisi olup dünyanın da en önemli ahududu üreticileri arasında yer almaktadır.
Bununla beraber hayvancılık sektörüne bakıldığında ise, ülkede 2024 yılı sonunda toplam 699 bin büyükbaş, 2,3 milyon domuz, 1,88 milyon küçükbaş ve 14,8 milyon kümes hayvanı bulunmaktadır. Hayvancılık sektörünün de gelişmiş olması nedeniyle, ülkede önemli ölçüde et ve süt ürünleri (yılda yaklaşık 76 bin ton dana eti, 291 bin ton domuz eti, 31 bin ton koyun eti, 141 bin ton kümes hayvanı eti ve 1,4 milyar litre süt) üretimi de gerçekleştirilmektedir. Tarım ve gıda işleme, Sırbistan’ın dış ticaret fazlası verdiği ve ülke ekonomisine katkı sağlayan önemli bir sektördür. Tarım ve gıda ürünleri ihracatı 2023 yılında yaklaşık 4,6 milyar avro olarak gerçekleşmiş olup Sırbistan’ın ihracatının %16,2’ünü oluşturmaktadır.
Sırbistan’ın 2023 yılı gayri safi katma değerinin %13,3’ünü imalat sanayi oluşturmakta olup Sırbistan Hükümeti, imalat sektörünün geliştirilmesi için Sırbistan ekonomisini ileri seviyeye taşıyacak katma değerli imalata yönelik yatırımları teşvik etmekte ve yenilikçi Ar-Ge çalışmalarını desteklemek üzere hibeler ve kapsamlı destek enstrümanları sağlamaktadır. Ayrıca Sırbistan, büyük ana sanayi üreticileri AB’de bulunan birçok sektör için, yan sanayi veya orijinal parça üretimi yapan yatırımları da çekmektedir. Sırbistan ekonomisinin en güçlü imalat sektörleri; otomotiv, metal sanayi, makine, kimya, elektronik, savunma, mobilya, gıda işleme ve ilaçtır. Doğrudan yabancı yatırımların %17’sini oluşturan otomotiv sektörü 98.000’den fazla kişiye istihdam sağlayan önemli imalat sektörlerinden birisidir.
Sırbistan’ın yüksek teknolojili üretime yönelik teşvikleriyle birlikte; elektrikli araç bataryası, elektrikli motor, turbo motor, radar ve optik sensör ile konvertör üretimine yönelik yabancı yatırımcıların ilgisi artmıştır. Elektrikli araçların üretiminin artmasıyla önümüzdeki dönemde şarj istasyonu ihtiyacının da artması beklenmekte olup bu durumun ülkemiz ihracatçıları için önemli fırsatlar sağlayabileceği değerlendirilmektedir.
Sırbistan’da bilişim sektörünün gelişimine kamu ve özel sektör nezdinde oldukça önem verilmekte ve bilişim ekosistemi, bilişim güvenliği, akıllı uzmanlaşma, yapay zekâ geliştirme vb. konularda yayımlanan strateji belgelerinde belirtilen hususlar çerçevesinde Sırbistan’ın Avrupa’da gelişmekte olan bir teknoloji merkezi haline gelmesi hedeflenmektedir. Destekleyici yasal çerçeve, inovasyon ve teknolojik gelişimi hedefleyen kamu girişimleri, finansal avantajlar ile dijital altyapı; yazılım ve bilişim hizmetlerini en hızlı büyüyen sektör haline getirmiştir. Sırbistan’ın bilgi ve iletişim teknolojileri sektörü ihracatı çelik, otomotiv ve tarım sektörlerinden sonra en büyük 4. ihracat kalemi olup sektör ihracatı 2024 yılında 4,13 milyar avroyu aşmış ve yaklaşık 3,23 milyar avro fazla vermiştir. Aynı zamanda bilgi ve iletişim teknolojileri sektörü GSYİH’ye %8,2 oranında katkı sağlamaktadır.
Sırbistan’da sağlık sektörü iyileştirilmeye ve geliştirilmeye ihtiyaç duyulan bir sektördür. Ülkede ağırlıklı olarak devlet hastaneleri hizmet vermekle birlikte özel hastaneler de faaliyet göstermektedir. Sırbistan’da enstitüler dahil toplamda 333 sağlık merkezi bulunmakta olup bunlardan 159’u birinci basamak sağlık hizmeti, 40’ı genel hastane, 33’ü özel hastane ve 4’ü klinik merkezdir. Sırbistan’da önümüzdeki dönemde sağlık yatırımlarının artması beklenmekte olup bu durumun tıbbı ekipman ihtiyacını da arttıracağı düşülmektedir. Sırbistan medikal ekipman sektöründe pazara girişte en önemli unsur marka bilinirliği olup bunu uygun maliyet takip etmektedir.
Sırbistan’da madencilik endüstrisi de gelişmiş sektörler arasındadır. Sırbistan, Kolubara ve Kostolac havzalarında kömür yatakları bulunmaktadır. Sırbistan dünyada en büyük 16. kömür üreticisidir (Avrupa’da 6. sırada)
Enerji kaynaklarının %75’inin fosil yakıtlardan oluştuğu Sırbistan açısından mevcut duruma bakıldığında fosil yakıtlara bağımlılığı yüksek, enerji verimliliği düşük ve yenilenebilir enerji kaynaklarını kısıtlı kullanan bir ülke görülmektedir. Ancak, AB’nin 2050 yılında karbon-nötr ilk kıta olma yönünde kapsamlı yeşil dönüşüm hedeflerini açıklamasının ardından, iklim değişikliği ile mücadele alanında Sırbistan’daki politikalar da bu eksende ivme kazanmıştır.
2024 yılı itibarıyla 8.277 MW elektrik enerji kapasitesine sahip olan Sırbistan’da 3.947 MW kapasite (%48) termik santralden, 3.118 MW kapasite (%37,9) hidroelektrik santralinden, 562 MW (%6,8) jeotermal santralden, 511 MW (%6,2) rüzgar enerjisi santralinden, 43 MW (%0,5) biyogaz ve biyokütle santralinden, 43 MW (%0,5) güneş enerjisi santralinden ve kalan 3 MW (%0,04) ise diğer tesislerden oluşmaktadır. Halihazırda yenilenebilir enerji kullanımı %45,6 olan Sırbistan’da, 2024 yılı Temmuz ayında kabul edilen Ulusal Enerji ve İklim Değişikliği Planına göre Sırbistan’ın 2030 yılına kadar yenilenebilir enerji kaynaklarının toplam tüketim içindeki payının %41’e (elektrik üretimindeki payının %49,1; ısıtma ve soğutmadaki payının %50,9; taşımacılık sektöründeki payının %6 olarak gerçekleşmesi) yükseltilmesi (2018 yılında %20,32; 2019 yılında %21,44 ve 2020 yılında ilk belirlemelere göre %26,3) hedeflenmektedir.
Doğrudan Yabancı Yatırımların Görünümü
Ülke son yıllarda AB politikalarına ve yasalarına uyum amacıyla birçok alanda yasal düzenleme gerçekleştirmiştir. Bu süreçte yabancı yatırımlar için elverişli bir ortam yaratılmaya çalışılmış ve kısıtlamalar önemsiz bir düzeye gerilemiştir.
Sırbistan Yatırım Ajansı verilerine göre İtalya, Almanya, Avusturya, Slovenya ve ABD en fazla yatırım yapan ilk beş ülkedir. Sırbistan’a gerçekleşen yatırımlar sektör bazında incelendiğinde ise; tekstil ve hazır giyim, otomotiv, gıda-içecek ve tarım, inşaat, elektrik ve elektronik, makine ve ekipmanları, finans sektörleri öne çıkmaktadır. Sırbistan’ın, aralarında Ülkemizin de bulunduğu 50 ülke ile İkili Yatırım Anlaşması bulunmaktadır.
Türkiye ve Sırbistan Ticareti
Gerek ikili ekonomik ilişkiler gerekse Türk ürünlerinin AB’ye ulaşımı açısından Sırbistan Türkiye için kilit bir ülke konumundadır. 2010 yılında iki ülke arasında imzalanan Serbest Ticaret Anlaşması gereği 2015 yılından bu yana sanayi ürünlerinin karşılıklı ithalatı gümrüksüz yapılmaktadır. Tarım ürünlerinde ise gümrük vergileri kalmakla birlikte, belirlenen bazı ürünlerde “en fazla tercihe şayan ülke” (Most Favored Nation-MFA) statüsü uygulanmaktadır.
Türkiye, 2024 yılında Sırbistan’a yaklaşık 1,8 milyar dolar ihracat yapmıştır. Türkiye’nin Sırbistan’a ihracatında başlıca ürün grupları: demir ve çelik, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler; motorlu kara taşıtları; elektrikli makina ve cihazlar; plastikler ve mamulleri; demir veya çelikten eşya; bakır ve bakırdan eşya; örme giyim eşyası ve aksesuarı; alüminyum ve alüminyumdan eşya ile mobilyalar, aydınlatma cihazları, prefabrik yapılar olmuştur.
Türkiye, aynı yıl Sırbistan’dan yaklaşık 1,1 milyar dolar yapmıştır. Türkiye’nin Sırbistan’dan ithalatında başlıca ürün grupları ise: Bakır ve bakırdan eşya; Makinalar, mekanik cihazlar ve aletler; Tütün ve tütün yerine geçen işlenmiş maddeler; Kauçuk ve kauçuktan eşya; Elektrikli makina ve cihazlar; Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar; Plastikler ve mamulleri; Temizlik maddeleri; Kağıt ve karton ve bunlardan eşya ile Alüminyum ve alüminyumdan eşya olarak kaydedilmiştir.
Yatırım İlişkileri
Türkiye'nin 2023 yılı itibarıyla yurtdışına gerçekleştirdiği 58 milyar dolar değerindeki toplam yurtdışı doğrudan yatırım stoğunda Sırbistan 290 milyon dolar ve %1 pay ile 24. sırada yer almaktadır (Hollanda 23,5 milyar $ ile 1., TCMB-2025).
İki ülke arasındaki STA ve iki ülke arasındaki siyasi, ekonomik ve ticari ilişkilerde altın dönemi yaşanıyor olması, Türk yatırımlarının bu ülkede artmasına da ivme kazandırmaktadır. Otomotiv yan sanayii ve inşaat malzemeleri başta olmak üzere imalat sanayii, müteahhitlik, hazır giyim mağazacılığı, Horeca sektörü (otelcilik, gastronomi, catering), tarım ve hayvancılıkta entegre tesisler, bilgi/iletişim/telekomünikasyon hizmetleri, atık yönetimi ve geri dönüşüm gibi alanlarda Türk firmalarının yatırım yapma potansiyelinin bulunduğu düşünülmektedir.
İş Kültürü
Kültürlerine bağlı bir ülke olan Sırbistan’da geleneksel tutum iş kültürüne de yansımış durumdadır. Sırp iş insanları için yüz yüze görüşmek esastır. İlk tanışmada el sıkışılır ve görüşmedeki herkesle tanışılır. İlk defa tanışılan muhataplara resmi olarak soyadlarıyla hitap edilir. Göz temasında bulunmak içtenlik, dostane yaklaşım ve saygı anlamına gelir. Görüşmelerde bazı Sırpça ifadelerin kullanılması olumlu bir etki oluşturabilmektedir (Zdravo: Merhaba, Hvala puno: Çok teşekkür ederim, Priyatno: Görüşmek üzere, vb.). İş görüşmesinin başında kartvizit değişimi yapılır. Bununla birlikte, iş dışı herhangi bir etkinlikte de beraber bulunulan insanlar konu işe geldiğinde kartvizit talep edebilir. İş görüşmelerinde siyasi tartışmalara girilmemesi ve özellikle Kosova’nın bağımsızlığı konusunda konuşulmaması önemlidir. Sırbistan’da iş ilişkileri güven üzerine kuruludur, bu nedenle müşteri ve iş ortaklığının kurulması için belirli zaman ve emek gerekmektedir. Sırplar genellikle iş fırsatlarını hızlıca değerlendirmeye açık insanlardır. Sırplar için dakiklik önemlidir, ancak ülkeyi ve şehirleri iyi tanımadıkları için yabancılara tolerans tanınır. Sırbistan’da iş görüşmeleri kafe, restoran vb. yerlerde de yapılabilir.