Başkent: Akra

GSYİH: 75.307.000

Kişi Başı GSYİH: 2.232

Büyüme Oranı: % 3.1

Nüfus: 33,7 Milyon

Yüzölçümü: 238.537 km²

238.537 km2 yüzölçümüne sahip Gana, Batı Afrika’da Gine Körfezi kıyısında yer almaktadır. Ülkenin komşuları doğusunda Togo, batısında Fildişi Sahili, kuzeyinde ise Burkina Faso’dur. 2.094 km’lik karasal sınıra sahip ülkenin komşuları ile sınırlarının uzunluğu ise şu şekildedir: Togo: 877 km, Fildişi Sahili: 668 km, Burkina Faso: 549 km. Ülkenin kıyı şeridinin uzunluğu ise 539 km’dir.

Doğal Kaynaklar
Ülkenin güney batısındaki ormanlık bölge 82.000 km2 ’lik alana sahiptir. Bu alan ülke topraklarının %34’ünü kapsamakta olup, Gana’nın ağaç ve kereste ihracatının ana kaynağıdır.

Ülkenin altın yatakları Ashanti ve Western bölgelerinde yoğunlaşmıştır. Ancak Central ve Brong-Ahafo bölgelerinde de geniş rezervler bulunmaktadır.

Dünyanın en büyük yapay gölü olan Volta Gölü Gana’da (Akosombo Barajı’nın kaynağı) bulunmaktadır. Akra Bölgesi ve ülkenin orta kısımlarının bazı bölümleri sel baskınlarına maruz kalmaktadır.

Ülkede tarımsal üretim büyük ölçüde kuzey bölgelerinde yapılmaktadır. En önemli tarımsal ürün olan kakao, ülkenin kuzeyindeki tüm bölgelerde yetiştirilmektedir. Tarımsal üretim ülke genelinde geleneksel yöntemlerle gerçekleştirilmektedir.

Temel Ekonomik Göstergeler
Son yıllarda ekonomide önemli bir büyüme hızı yakalamış olan Gana, özellikle 2000’li yıllardan sonra uluslararası ilişkilerini de hızla güçlendirmektedir. Özellikle Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği yapmış olan Kofi Annan ile dünyaya açılması ivme kazanmış olan Gana, Afrika ülkeleri içinde adından en çok söz edilen ülkeler arasında yer almaktadır. Ayrıca, 2008 yılında Afrika Futbol finallerinin Gana’da düzenlenmiş ve başarıyla gerçekleştirilmiş olması nedeniyle tüm dünya medyasında yaklaşık 1 ay süre ile gündemde kalmış ve çok önemli gelişme sinyalleri vermiştir.

Gana'daki Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH), Dünya Bankası resmi verilerine göre 2023 yılında 76.37 milyar ABD doları değerinde gerçekleşmiştir. Gana'nın GSYİH değeri, dünya ekonomisinin %0.07'sini temsil etmektedir.

Dış Ticaret
Uluslararası Ticaret Merkezince Gana’nın 2023 yılı kesin verileri henüz yayınlanmamıştır. Gana’nın dış ticareti diğer bir çok Afrika ülkesinde olduğu gibi genel olarak büyük açık vermekte iken 2018 yılı itibariyle uzun yıllar ilk kez önemli fazlalık vermiştir, 2019 yılında ise fazlalık maksimum düzeyde gerçekleşmiştir. Gana’nın 2020, 2021 ve 2022 yıllarında ise dış ticareti açık vermeye devam etmiştir. 2023 yılı verilerine göre Gana’nın ihracatı 16,9 milyar dolar, ithalatı ise 16,4 milyar dolar olarak gerçekleşmiş, dış ticareti 480 milyon dolar fazla vermiştir.

Gana’da 1997 yılında petrol yatakları keşfedilmeye başlanmış olup, petrol yatakları ülkenin özellikle kıyı kesimlerinde yer almaktadır. Gana’da şu an için toplam 2 milyar varilin üzerinde petrol varlığı tespit edilmiş olup, günlük petrol üretiminin 200 bin varil civarında olduğu bildirilmektedir. Önümüzdeki dört yıl içerisinde de günlük petrol üretiminin 450 bin varilin üzerine çıkması beklenmektedir. Ülkede son yıllarda keşfedilen petrol rezervleriyle Afrika’da önemli bir petrol üreticisi konumuna gelebilecek olan Gana’nın 2023 yılı itibariyle Afrika’nın dördüncü büyük petrol üreticisi olması beklenmektedir. 2019 yılı itibariyle 5 milyar doların üzerine çıkan ve 2020 ve 2021 yıllarında 4 milyar doların üzerinde 2022 yılında da 5 milyar doların üzerinde gerçekleşen petrol ihracatının birkaç yıl içerisinde 9-10 milyar dolara ulaşması beklenmektedir.

2023 yılında Gana’nın ihracatında başlıca ürün grupları: mücevherci eşyası; mineral yakıtlar, yağlar; kakao ve kakao müstahzarları; metal cevherleri, cüruf ve kül; meyveler ve sert kabuklu meyveler; demir ve çelik; hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar; plastikler ve mamulleri; et, balık, kabuklu hayvanlar ile alüminyum ve alüminyumdan eşya olmuştur.

Aynı yıl ülkenin ithalatında başlıca ürün grupları ise: mineral yakıtlar, yağlar; makinalar, mekanik cihazlar ve aletler; motorlu kara taşıtları; plastikler ve mamulleri; elektrikli makine ve cihazlar; demir ve çelik; muhtelif kimyasal maddeler; çimento, toprak, taş, tuz, kükürt, alçı, kireç; demir veya çelikten eşya ile değirmencilik ürünleri, malt, nişasta olmuştur.

Sektörlerin Analizi
Gana’da yurt içi ekonomi hala büyük ölçüde tarıma dayalı olup, tarım sektörü GSYİH’nın %40’ını istihdamın da %55’ini karşılamaktadır. Gana tarımında küçük aile işletmeleri hakimdir. Sektördeki büyüme diğer sektörlerin gerisinde kalmakta ve sektör, büyük ölçüde iklim koşullarına bağlı olması nedeni ile çeşitli risklerle karşı karşıyadır. Ekili arazilerin yalnızca %1’i sulanabilmektedir. Son yıllarda, tarım sektöründeki büyüme kakao ve ormancılık alt sektörlerindeki genişlemeye bağlı olarak gelişme göstermiş ve söz konusu büyüme yıllık ortalama %5’in üzerinde olmuştur. Ülkede kakao üretimindeki gelişmelerin tarım sektörü üzerine büyük etkisi bulunmaktadır. Ülkede üretilen en önemli tarımsal ürün kakaodur. Gana dünya kakao üretiminde üst sıralarda yer almaktadır. Kakao ihracatı altınla birlikte Gana’nın ihracat gelirlerinin en önemli kaynağını oluşturmakta ve geçmişte uzun yıllar kakaonun ihracat getirisi altın ihracatını da geçmiştir.

Orman ürünleri ve su ürünleri sektörü Gana’da önem taşıyan diğer sektörlerdir. Ülkenin üçte birinden fazlası ormanlarla kaplıdır. Ancak, bu ormanların tamamı ticari ormancılığa uygun değildir. Ülkenin batısındaki ormanlardan elde edilen ürünler ticaret için kullanılmaktadır. Ormancılık başlıca ihracat sektörleri içinde üçüncü sırada yer almaktadır. Gana’da iki türlü balıkçılık yapılmaktadır. Birincisi deniz avcılığı, diğeri ise balık yetiştiriciliğidir. Deniz avcılığı kültür balıkçılığına göre daha büyük önem taşımaktadır. Gana 539 km kıyı şeridine sahip olup, kıta sahanlığı ise 200 mildir.

Afrika ülkesi olarak Gana’nın sanayisi göreceli bir çeşitliliğe sahiptir. Ülke, alüminyum eritme işletmeleri, kereste işleme, gıda işleme, çimento, petrol işleme, tekstil, elektronik, ilaç, madencilik v.b. çok çeşitli sanayi kollarına sahiptir. Sanayi alanındaki bu çeşitlilik bağımsızlık sonrasında kendine yeterli bir ülke yaratma çabasından kaynaklanmıştır. Zaman zaman ülkede yaşanan enerji sıkıntısı fabrikaları kapasitelerinin altında çalışmaya itmekte ve bu durumda sanayi üretimi de düşüş göstermektedir. Bu durumdan özellikle üretimleri büyük ölçüde enerji üretimine dayanan çelik ve alüminyum üreticileri büyük zarar görmektedir. Ülkede gıda ve içecek, çimento ve odun kimyasalları gibi sektörler son yıllarda beklenen gelişmeleri gösterememişler ve bu sektörlerdeki gelişmeler diğer sektörlerin gerisinde kalmıştır. Hükümet sanayi sektörüne son yıllarda büyük önem vermeye başlamış ve sektöre çeşitli teşvikler getirmiş olmasına rağmen, harcanabilir gelir açısından pazarın sınırlı büyüklükte olması, hammadde ve üretim maliyetlerinin yüksekliği, eski makina ve ekipman kullanımı ve iş gücü maliyetlerinin de nispeten yüksek olması gibi nedenlerle sanayideki gelişme sınırlı kalmaktadır. Gana’da imalat sanayinde petro kimya sanayinin payı %19, gıda sanayinin payı %16, deri, tekstil ve konfeksiyon sanayinin payı ise %15 düzeyindedir. Bu sanayileri sırasıyla %9’luk payı ile demir dışı metal sanayi ve %8,5lik payı ile de tütün ve tütün mamülleri sanayi takip etmektedir.

İnşaat, sanayi sektörünün ikinci en büyük alt sektörüdür. Sanayi üretimindeki payı %30, GSYİH’daki payı %8’dir. Özel şirketlerin konut ve ticari bina yatırımları artarak devam etmektedir. Yol ve altyapı çalışmaları inşaat sektörü içinde önemli bir yere sahiptir. İnşaat sektöründeki büyüme finansman teminine ve hükümetin taahhütleri verme hızına bağlı olarak gelişmektedir. Son yıllarda kamu ve özel sektör için konut ve altyapı sektöründe yatırım imkanları göze çarpmaktadır. Ancak kamunun teminat verme hususunda büyük sıkıntı yaşaması projelerin hayata geçişinin önündeki en büyük engel olarak göze çarpmaktadır. GSYİH borç oranı %60 lara dayanmış olması nedeniyle devletin yatırımlara teminat verememektedir. Genellikle yap işet devret türü yatırımlara yönelmektedirler ancak bu alanda da yatırımcılardan istedikleri seviyede ilgi göremedikleri söylenebilir.

Turizm Gana’da altın ve kakaodan sonra döviz kazandırıcı üçüncü en büyük faaliyettir. Hükümet yapmış olduğu onbeş yıllık master planları neticesinde, Gana’yı turistlerin uluslararası ziyaret yerlerinden biri haline getirmeyi hedeflemektedir. Gana’da tarihi mirasa yönelik turlara ağırlık verilmiş ve özellikle Afrika kökenli Amerikalıların oluşturduğu kitle hedef kitle olarak belirlenmiştir. Eski köle kaleleri ve vahşi yaşam parklarına yatırımlar yapılmıştır. Ülkeyi ziyaret eden turist sayısı son yıllarda 600.000’in üzerine çıkmış olup, turizm gelirleri 1,5 milyar dolar civarındadır. Turistler ağırlıklı olarak İngiltere, ABD, Almanya ve Fransa’dan gelmektedir. Ülkeye gelen yabancıların yaklaşık üçte birini yurt dışındaki Gana orijinliler oluşturmaktadır.

Altın ülkenin en önemli ihracat geliri kaynağı ve madencilik sektörünün en önemli cevheridir. Altın ve diğer minerallerin ihracatı toplam ihracatın yaklaşık %50’sini oluşturmaktadır. Bunun içinde altının payı yaklaşık %90’dır. Ülkenin altın rezervleri Ashanti bölgesi ile Batı ve Orta bölgelerde bulunmaktadır.

Gana’da 1997 yılında petrol yatakları keşfedilmeye başlanmış olup, petrol yatakları ülkenin özellikle kıyı kesimlerinde yer almaktadır. Gana’da şu an için toplam 1,8 milyar varillik petrol varlığı tespit edilmiş olup, günlük petrol üretiminin 110 bin varil civarında olduğu bildirilmektedir. Önümüzdeki 5 yıl içerisinde de günlük petrol üretiminin 250 bin varilin üzerine çıkması beklenmektedir. Ülkede petrol arama faaliyetleri devam etmekte olup ülkede keşfedilmemiş petrol yataklarının bulunduğu tahmin edilmektedir. Ülkede petrol sektöründe yetişmiş kalifiye eleman sıkıntısı çekilmekte bu yüzden yurt dışından önemli sayıda yetişmiş eleman Gana’ya gelmiş bulunmaktadır. Elektrik enerjisi üretiminde ülkenin enerji ihtiyacının %57.8’i termal, %41.6’sı hidroelektirik ve %0.6sı ise güneş santrallerinden karşılanmaktadır. Gana’nın toplam kurulu kapasitesi 4381MW olarak belirtilmektedir.

Doğrudan Yabancı Yatırımların Görünümü
Gana’da doğrudan yabancı yatırımlar sürekli artış göstermektedir. Batı Afrika’da Nijerya ile birlikte en fazla yabancı yatırım çeken ülke Gana’dır. 2000 yılında 166 milyon dolar olan doğrudan yabancı yatırımlar 2015 yılında 3,6 milyar dolar ile maksimum düzeyde gerçekleşmiş, 2021 yılında 2,6 milyar dolar, 2022 yılında ise 1,6 milyar dolar, 2023 yılında ise 1,3 milyar dolar olmuştur. 2024 yılında ise 1,5 milyar doların üzerinde gerçekleştiği tahmin edilmektedir. Gana’da yabancı yatırımlar özellikle madenler ve enerji sektöründe yoğunlaşmaktadır. Son yıllarda petrole yönelik yatırımlar önemli ölçüde artmıştır. İngiltere Gana’da yabancı yatırımı bulunan en önemli ülkedir. Yabancı yatırımlar konusunda İngiltere’den sonra ABD ikinci önemli ülkedir.

Türkiye- Gana Ticareti
2024 yılında Türkiye’nin Gana’ya ihracatı yaklaşık 401,2 milyon dolar olmuştur. Türkiye’nin Gana’ya ihracatında başlıca ürün grupları: hububat, un, süt ve pastacılık ürünleri; değirmencilik ürünleri, malt, nişasta; elektrikli makina ve cihazlar; makinalar, mekanik cihazlar ve aletler; Demir veya çelikten eşya; mobilyalar, aydınlatma cihazları, prefabrik yapılar; hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar; çimento, toprak, taş, tuz, kükürt, alçı, kireç ile Şeker ve şeker mamulleridir.

Aynı yıl Türkiye’nin ülkeden ithalatı yaklaşık 173,2 milyon dolar olmuştur. Türkiye’nin Gana’dan ithalatında başlıca ürün grupları ise: mücevherci eşyası; kakao ve kakao müstahzarları; kurşun ve kurşundan eşya; gıda sanayii kalıntıları, hayvan yemleri; yağlı tohum ve meyvalar, saman ve kaba yem; kauçuk ve kauçuktan eşya; ağaç ve ahşap eşya, odun kömürü; bakır ve bakırdan eşya; meyveler ve sert kabuklu meyveler ile alüminyum ve alüminyumdan eşyadır.

İş Kültürü
Gana limanlarına gelen ürünlerin diğer ülkelere geçişi sırasında bu ülkede gereksiz, zaman alıcı ve masraflı uygulamalara maruz kalındığı gözlemlenmektedir. Bu durum firmaları zor durumda bırakmakta ve Gana üzerinden diğer ülke pazarlarına girişte engelleyici rol oynamaktadır.

Para Kullanımı
Ülkenin yerel Para birimi Cedi kullanılmaktadır. Serbest kur rejimi bulunmaktadır. En yaygın döviz ABD Dolarıdır. Ancak ticaret yerel para üzerinden gerçekleştirilmektedir. Kredi kartı kullanılabilmektedir. Çek kullanımı da yaygındır.